بازار آزاد (Free Market) یک نوع سیستم اقتصادی است که در آن قیمت کالاها و خدمات، سطح تولید و تخصیص منابع توسط نیروهای عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند نه کنترل‌های دولتی. بازار آزاد، نقطه مقابل اقتصاد دستوری است که طی آن یک نهاد مرکزی دولتی عوامل تولید و قیمت را تعیین می‌کند. در یک بازار آزاد، منابع و شرکت‌ها متعلق به سازمان‌های خصوصی هستند و می‌توانند به صورت آزادانه با یکدیگر مبادله کنند.
اقتصاد بازار آزاد، سیستمی اقتصادی است که از بازارهای آزاد تشکیل شده است. در سیستم اقتصاد بازار آزاد، فروشندگان کالاها می‌توانند اجناس خود را با هر قیمتی به فروش برسانند و خریداران نیز مختار هستند که کالاها را با قیمت مورد نظر خود خریداری کنند. با این وجود در عمل، چنین سیستمی به طور کامل در هیچ کجای جهان وجود ندارد. به عنوان مثال، می‌توان به تعرفه‌های اعمال شده بر صادرات و واردات در کشورهای مختلف اشاره کرد که قیمت کالاها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
آمریکا جز کشورهایی است که از سیستم اقتصادی سرمایه‌داری استفاده می‌کنند. در واقع آمریکا یک سیستم مختلط اقتصادی دارد که از ترکیب بازار آزاد و اقتصاد دستوری تشکیل شده است.
همان طور که پیشتر اشاره شد، ویژگی اقتصاد بازار نسبی است بنابراین باید دید اقتصاد آزاد در ایران تا چه حد و اندازه‌ای وجود دارد. بدین منظور بهتر است از شاخص آزادی اقتصادی بنیاد هریتیج استفاده کنیم که در آن وضعیت کشورها از نظر بازار آزاد بر اساس چهار ویژگی زیر، محاسبه می‌شوند:
اعداد این اشخاص محدوده ۰ تا ۱۰۰ را در بر می‌گیرند؛ هر چه عدد شاخص بالاتر باشد، درصد بیشتری از سیستم اقتصادی کشور مربوطه به بازار آزاد اختصاص دارد. بر اساس آخرین آمار منتشر شده در وبسایت هریتیج:
بر اساس دسته‌بندی‌های خاص این شاخص، ایران کشوری با اقتصاد سرکوب شده و آمریکا کشوری با اقتصاد نسبتا آزاد معرفی شده‌اند.
در ادامه نگاهی می اندازیم به ۱۰ کشور برتری که بازار آزاد در سیستم اقتصادی آنها نقش پررنگ تری دارد.
|
نام کشور |
امتیاز شاخص آزادی اقتصادی |
|
سنگاپور |
83.9 |
|
سوئیس |
83.8 |
|
ایرلند |
82.0 |
|
تایوان |
80.7 |
|
نیوزیلند |
78.9 |
|
استونی |
78.6 |
|
لوکزامبورگ |
78.4 |
|
هلند |
78.0 |
|
دانمارک |
77.6 |
|
سوئد |
77.5 |
جهت تشخیص سیستم بازار آزاد باید با ویژگی‌های آن آشنا شوید.
۱- تعادل عرضه و تقاضا
در یک بازار آزاد، کمبود کالاها و خدمات یا مازاد آنها موقتی است، چرا که قیمت‌ها به سمت سطوح تعادلی خود حرکت می‌کنند. به این پدیده فراگیر، قانون عرضه و تقاضا گفته می‌شود. بر اساس این قانون، قیمت هر کالا در نقطه‌ای تنظیم می‌شود که میزان عرضه و تقاضای یک کالا به تعادل برسد.
۲- مالکیت خصوصی منابع
در یک اقتصاد بازار آزاد، بخش قابل توجهی از منابع (یا تمام آنها) در اختیار بخش خصوصی است نه یک دولت مرکزی. بدین ترتیب مالکان بر موارد زیر کنترل دارند:
۳- بازارهای مالی پر رونق
وجود کارگزاری‌ها و موسسات مالی در یک بازار آزاد، فرصت سرمایه گذاری را برای افراد و بنگاه‌ها به وجود می‌آورد. به این صورت که آنها می‌توانند در بازار اوراق قرضه یا سهام، از بازارهای مالی کسب سود کنند و یا منابع مالی مورد نیاز برای فرآیندهای تولید و کارآفرینی را به دست بیاورند.
۴- آزادی مشارکت
هر فرد یا بنگاهی می‌تواند در یک بازار آزاد شرکت کند. برخلاف بازارهای انحصاری که فقط افراد یا بنگاه‌های خاصی در آن حضور دارند، سیستم اقتصاد بازار آزاد این امکان را برای همگان فراهم می‌کند که در بازار شرکت کرده و شخصا برای تولید یک محصول خاص یا مصرف آن تصمیم بگیرند.
مهمترین مزیت بازار آزاد، عدم دخالت دولت در فرآیند تولید و آزادی عمل افراد و بنگاه‌ها است. مهمترین عیب این بازار نیز خطرات منفعت‌طلبی بنگاه‌ها است.
۱- در یک بازار آزاد، تولیدکنندگان می‌توانند نیازهای مصرف‌کنندگان را شناسایی کرده و به شکل آزادانه ایده‌های جدید خود برای تولید کالاها و خدمات مورد نیاز مشتریان را به وجود آورند. در چنین شرایطی رقابت افزایش یافته و هر بنگاهی سعی می‌کند کیفیت محصولات خود را ارتقا دهد.
۲- در یک سیستم اقتصادی بازار آزاد، این مصرف‌کنندگان هستند که با انتخاب یک محصول از بین چندین گزینه، موفقیت یا شکست بنگاه‌ها را تعیین می‌کنند. مصرف کننده، کالایی را انتخاب می‌کند که در برابر پول پرداختی‌اش ارزشی برابر داشته باشد. به همین دلیل تولیدکنندگان باید قیمتی را تعیین کنند که علاوه بر حفظ حاشیه سود خود برای مصرف‌کنندگان نیز مقرون به صرفه باشد.
۱- یکی از معایب بازار آزاد این است که برخی از تولیدکنندگان ممکن است انگیزه سودآوری را به سایر مسائلی همچون نیازهای کارگران و مصرف‌کنندگان اولویت دهند. به بیان دیگر، یک شرکت نباید صرفا به دلیل کسب سود بالاتر مسائل زیست محیطی، اخلاقیات، ایمنی کارگران و سایر مسائلی از این دست را نادیده بگیرد.
۲- یکی دیگر از معایبی که منتقدان نظریه بازار آزاد بیان می‌کنند، نیاز به مداخله دولت در مواقعی که بازار آزاد با شکست رو به رو می‌شود، است. از این دیدگاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در این مقاله به سیستم اقتصاد بازار آزاد و استواری آن بر قانون عرضه و تقاضا پرداخته و دانستیم که هیچ کشوری در جهان وجود ندارد که تمام بازارهای داخلی آن کاملا آزاد باشند. با این حال، مفهوم بازار آزاد، مطلق نیست و برای نشان دادن سطح آزادی بازارها در کشورهای مختلف استفاده می‌شود.
هدف از آموزش مفهوم بازار آزاد و سایر موضوعات اقتصادی، ارتقای دانش افراد برای انجام سرمایه‌گذاری‌های موفق در بازارهای بین‌المللی و داخلی است. بنابراین اگر علاقه‌مند به کسب دانش اقتصادی کاربردی برای موفقیت در بازارهای مالی هستید از دوره اقتصاد کلان استفاده کنید.
در پایان پیشنهاد می‌کنیم جهت مطالعه سایر موضوعات اقتصادی از مقالات زیر استفاده کنید.
به اقتصادی که از بازارهای آزاد تشکیل شده، اقتصاد بازار آزاد گفته می‌شود.
مکانیزم بازار (Market mechanism) معادلِ سیستم بازار آزاد است. بر این اساس، منظور از مکانیزم بازار، وضعیتی است که تصمیمات در مورد قیمت کالاها و خدمات و مقدار آنها بر اساس عرضه و تقاضا اتخاذ می‌شود.
لینک کوتاه: https://amoozesh-boors.com/i/fma
کد بازیابی به ایمیل و شماره موبایل ارسال شد
این کد حداکثر 5 دقیقه اعتبار دارد
